केंद्रित ठेवायचं हे तंत्र शरद पवारांना चांगलं साधतं. शिवसेना-भाजपातील धुसफूस सोडली तर राजकीय आघाडीवर सामसूम असताना ‘आधी छत्रपती पेशव्यांची नेमणूक करायचे आणि पेशवे फडणवीसांची नेमणूक करायचे. आता फडणवीस छत्रपतींची नेमणूक करतात’, असे वक्तव्य करून पवारांनी सर्वांना कामाला लावून दिले. शरद पवार हा ‘जाणता राजा’ आहे. त्यांना जगातील सर्वच विषयातील कळतं आणि ते कधीच चूक करू शकत नाही, असं मानणार्‍यांची संख्या महाराष्ट्रात बर्‍यापैकी असल्याने साहेबांनी भाजपा-संघाच्या नेमक्या वर्मावर बोटं ठेवलं, असं कौतुकाने सांगणार्‍यांची संख्या कमी नाही. मात्र इतिहासाचे दाखले देत पवार परवा जे बोललेत, त्यात कौतुक करावं असं काही नाही. पवारांचं ते वक्तव्य अतिशय खोडसाळ व जातीयवादी तर आहेच, पण पवारांच्या पोटात काहीतरी दुखलं, हे सांगणारंही आहे.
काय दुखलं, हे स्पष्ट आहे. भारतीय जनता पक्षाने छत्रपती संभाजीराजे यांना राज्यसभेवर पाठवलं, ही गोष्ट पवारच नव्हे, तर महाराष्ट्रात अनेकांच्या पचनी पडत नाहीय. छत्रपतींचा वारसदार प्रतिगामी, जातीयवादी, मनुवादी अशा भाजपा-संघ परिवाराच्या माध्यमातून खासदार होतो कसा, ही ती पोटदुखी आहे. बरं छत्रपती पडलेत मराठा, त्यांच्यावर उघडपणे टीका कशी करायची? त्यापेक्षा फडणवीस हे सॉफ्ट टारगेट बरं. त्यामुळे अगदी मोक्याच्या वेळीच पवारसाहेबांना पेशवे-फडणवीस इतिहासाचं स्मरण झालं. आता पवारांच्या जातीयवादी वक्तव्याबाबत टीका व्हायला लागली असताना त्यांचे ठिकठिकाणी पेरून ठेवलेले ढोंगी पुरोगामी सर्मथक पवार साहेब कधीच जातीयवादी नव्हते. त्यांच्याइतका पुरोगामी नेता आजपर्यंत महाराष्ट्रात झाला नाही, अशी वकिली करत आहेत. प्रत्यक्षात वास्तव काय आहे? शरद पवार वेगवेगळ्या बुवा-महाराजांपासून, कर्मकांडापासून दूर असतात. नामांतराच्या आंदोलनात त्यांची भूमिका निर्णायक होती वगैरे खरं आहे. पण ते तोपर्यंतच पुरोगामी असतात, जोपर्यंत त्यांच्या हितसंबंधाना धक्का लागत नाहीत. आपल्या हक्काचे मतदार वा अनुयायांना इतर कोणाची मोहिनी पडते आहे हे लक्षात येताच पवारांचा तोल जातो, हे अनेकदा लक्षात आले आहे. मराठा समाज व शेतकरी या दोन घटकांवर जणू आपली मालकी आहे, असे पवारांना वाटत असते. त्यामुळे या दोन घटकांना कोणी गळाला लावण्याचा प्रय▪केला की, पवार काहीतरी चित्रविचित्र बोलतात, याची उदाहरणं आहेत. शरद जोशी जेव्हा ऐन भरात होते व त्यांच्या सभांना लाखोंची गर्दी जमत असे, तेव्हा आता कुठल्या जोशीच्या नेतृत्वाखाली शेतकरी आंदोलन करतील काय, अशी फुसकी पवारांनी सोडली होती. अलीकडच्या काळात पवारांच्या साखर पट्टय़ातील शेतकरी खासदार राजू शेट्टींना जोरदार प्रतिसाद देत आहेत, हे पाहून त्यांनी शेट्टींचीही अप्रत्यक्षपणे जात काढली होती. त्यामुळे शरद पवार जातीचं राजकारण वगैरे करत नाही म्हणणारे नमोभक्तांएवढेच भाबडे आहेत. शरद पवार ब्राह्मणांचा द्वेष वगैरे करत नाही, हे खरं आहे. ब्राह्मणांबद्दल त्यांच्या मनात काही पूर्वग्रहही नाहीत. कारण ब्राह्मण त्यांना व्यवहारात चालतो. सेवेतही चालतो. (खरं तर महाराष्ट्राच्या निर्मितीनंतर मराठा व ब्राह्मण या समाजानेच महाराष्ट्रावर राज्य केलं आहे. मराठा सत्तेत आणि ब्राह्मण प्रशासनात असा मामला आता-आतापर्यंत होता. दलित, आदिवासी, ओबीसी केवळ तोंडी लावण्यापुरते होते.) पवारच नाही, अनेक मराठे नेते असा दुटप्पीपणा करतात. मात्र ब्राह्मण वरचढ व्हायला लागली की, महाराष्ट्राला विशेषत: मराठा समाजाला त्याच्या ब्राह्मणत्वाची आठवण पवार खुबीने करून देतात.
पवारांना आताही पेशवे-फडणवीस आठवायचं कारण म्हणजे एवढे वर्ष ते जे सोशल इंजिनिअरिंग राजकारण करून महाराष्ट्र आपल्या ताब्यात ठेवतं होते, ते आता फडणवीस आणि भाजपा करत आहे, याचा तो तडफडाट आहे. मराठा समाजाचा मानबिंदू वगैरे मानले जाणारे आणि मराठा आरक्षणाच्या चळवळीत सक्रिय असलेले छत्रपती संभाजीराजे जर भाजपाच्या तंबूत जात असतील, तर आपल्या राजकारणाचं काय, एवढी वर्ष सांभाळून ठेवलेल्या जहागिरीचं काय, ही चिंता स्वाभाविक आहे. केवळ पवारच नव्हे तर अनेक मराठा नेते संभाजीराजे प्रकरणामुळे भयंकर अस्वस्थ झाले आहेत. त्यामुळे ते भाजपावर तर टीका करतच आहेतच, पण छत्रपती शिवाजीमहाराज, शाहू महाराज व फुले, आंबेडकरांचे दाखले देऊन संभाजीराजांनाही अस्वस्थ करण्याचा प्रय▪करत आहे. खरं तर संभाजीराजे भाजपाच्या माध्यमातून राज्यसभेत गेलेत यामुळे बिथरून जावं असं काही नाही. संघ परिवाराचा मूळ विचार हा विषमतावादी आहे. त्यांना स्वातंत्र्य, समता, विवेकवादाचं वावडं आहे, हे जरी खरं असलं तरी एवढय़ा वर्षाच्या तीव्र विरोधानंतर त्यांच्या राजकीय शाखेला भारतीय जनता पक्षाला बदलावे लागत आहे. देशातील वेगवेगळ्या घटकांना सोबत घेतल्याशिवाय सत्ता मिळू शकत नाही, हे व्यवहारी शहाणपण भाजपाला केव्हाच आलं आहे. त्यामुळे त्यांच्याविरुद्ध कितीही आकांडतांडव केलं तरी देशात आज अनुसूचित जाती व जमाती प्रवर्गातील सर्वाधिक खासदार-आमदार त्यांच्या पक्षाचे आहे, हे वास्तव नाकारता येत नाही. केंद्रातील व अनेक राज्यातील सत्ता आज भाजपाजवळ आहे. सत्ता आणि मूल्यांच्या लढाईत अपवाद वगळता सत्ताच जिंकली आहे. सत्तेच्या मोहापासून दूर राहणं भल्याभल्यांना जमत नाही. त्यातही सत्तेचा मलिदा चाखण्यात हयात गेलेल्यांना तर आणखी कठीण आहे. त्यामुळे भाजपाच्या माध्यमातून संभाजीराजे खासदार झाल्यामुळे थयथयाट करण्यात अर्थ नाही. केवळ मराठाच नव्हे, तर इतर समाजाचेही नेते भाजपाच्या गळ्याला लागत असतील, तर तो केवळ राजकीय व्यवहार आहे, एवढाच त्याचा अर्थ आहे. शरद पवारांना हे कळत नाही, अशातला भाग नाही. पण एवढी वर्ष सांभाळून ठेवलेल्या दुकानांना धडका बसताहेत हे पाहून ते अस्वस्थ झाले आहेत आणि त्यातून सोयीचं राजकारण करण्याचा त्यांचा चेहरा पुन्हा एकदा ठसठशीतपणे उघडा पडला.
जाता जाता – बाकी या निमित्ताने महाराष्ट्रातील पुरोगामी म्हणविणार्‍या सामाजिक कार्यकर्त्यांचा ढोंगीपणाही बर्‍यापैकी उघडकीस आला. भाजपा-संघ परिवारातील कोणी काही अतिरेकी बोललं, तर संपूर्ण माध्यमं डोक्यावर घेणारे पुरोगामी ‘पवारांचं हे वक्तव्य मिश्किल स्वरूपाचं होतं. ते जातीयवादी असूच शकत नाही’, अशी सर्टिफिकेटं देत आहेत. हे असे ते यापूर्वीही वागले आहेत. मनोहर जोशी जर आपल्या घरचा गणपती दूध पितो असे सांगत असेल तर त्यांच्या नादानपणाबद्दल बोललंच पाहिजे, मात्र त्याचवेळी अशोक चव्हाणांच्या शासकीय निवासस्थानी सत्य साईबाबांची पाद्यपूजा होते. विलासराव देशमुखांपासून अनेक बहुजन नेते त्या बाबांच्या चरणी लीन होतात, त्यावरही तेवढेच तीव्र आसूड ओढले पाहिजेत, याचं भान या सामाजिक कार्यकर्त्यांना तेव्हाही नव्हतं आणि आताही नाही. एखाद्याचं पुरोगामित्व तो कुठल्या जातीत जन्मला आहे यावरून ठरविलं जात असेल, तर ही बदमाशी आहे, भामटेगिरी आहे. या अशा दुटप्पी व्यवहारामुळेच पुरोगाम्यांची कुठलीही गोष्ट हा देश गंभीरतेने घेत नाही.
Ekdam barobar